استعمار پرتغالی ها از کی شروع شد؟
پس از تشکیل امپراتوری عثمانی و تصرف قسطنطنیه (استانبول) در سال ۴۵۳ توسط
ترکان و از بین رفتن مسیر تجاری جاده ابریشم، روابط تجاری بین آسیا و
اروپا با مشکل مواجه شد. از سوی دیگر رقابت بین تجار ونیزی و دیگر
اروپاییان بر سر کالاهای گرانقیمت شرق، اروپاییان را به فکر یافتن راه های
جدید تجاری در مناطق شرقی انداخت که منجر به آغاز دور جدیدی از استعمار
در کشور های مسلمان به ویژه ایران و هند شد. در طول قرن پانزدهم پرتغالی
ها بیش از همه برای در دست گرفتن این تجارت مهم تلاش کردند. از این رو
ناوگان های متعددی را به همراه دریانوردانی چون «واسکو دوگوما» «بارتولو
مئو دیاس» «پرودی کویلیان» برای شناسایی این مناطق به شرق و سواحل جنوبی
آفریقا، جنوب هند و عربستان فرستادند.
قبل از آمدن پرتغالی ها، تجارت دریایی مشرق در دست اعراب عمان و یمن بود،
پرتغالی ها این تجارت را به زور از دست آنان گرفته و به مدت چند قرن در
اختیار داشتند.
در سال ۱۵۰۶ آلفونسو آلفوکرک دریاسالار معروف پرتغالی که به مستعمرات
پرتغال در آسیا سفر کرده بود بر حسب اتفاق گذرش به خلیج فارس افتاد و با
آن نواحی آشنایی پیدا کرد و بلافاصله با حضور در دربار مانوئل، پادشاه
پرتغال طرح خود را برای اشغال جزایر خلیج فارس را ارایه و به تصویب رساند.
«آلفونسو آلفوکرک» چندسال بعد برای اولین بار به جزیره هرمز وارد شد،
حاکم جزیره را تحت فشار قرار داده و مجبور به پرداخت خراج به پرتغالی ها
کرد. وی در سال ۱۵۱۴مجددا به هرمز حمله کرد و جزیره را به تصرف کامل خود
در آورد و سیف الدین حاکم هرمز را به صورت امیر خراج گذار پرتغال در راس
حکومت هرمز گذاشت. پرتغالی ها مرتب بر میزان خراج هرمز می افزودند به طوری
که میزان آن از ۱۵ هزار به یک صد هزار سرافین رسید. در این دوره، از هرمز
به عنوان شهری زیبا، پررونق، مرفه و آسوده یاد شده است. تسلط پرتغالی ها
بر هرمز برای اقتصاد ایران بسیار زیان بار بود. در همین زمان آلفوکرک دژی
مستحکم در ساحل هرمز بنا کرد. این دژ به «قلعه پرتغالی ها» معروف است. در
پی حملات متعدد پرتغالی ها به جزیره هرمز پیمان نامه ای بین ایران و
پرتغال بسته شد.
براساس این پیمان ایران هرمز را به عنوان مستعمره پرتغال به رسمیت شناخت.
این تسلط بر امور تجاری و اقتصادی هرمز تا دوره شاه عباس اول ادامه یافت
اما سپاهیان شاه عباس به رهبری امام قلی خان در ۱۶۲۳ و به کمک انگلیسی ها،
پرتغالی ها را از هرمز بیرون کردند و پرچم آنان را از فراز جزیره هرمز به
زیر کشیدند. در ۱۶۶۰ قشون عمان، مسقط را متصرف شدند. به این ترتیب مهم
ترین سنگر پرتغالی ها در دریای عمان از دست آنان خارج شد و به این ترتیب
سلطه پرتغالی ها بر منطقه خلیج فارس پس از ۱۵۰ سال خاتمه یافت.
در حقیقت می توان این گونه گفت که در زمان حکومت شاه اسماعیل صفوی،
پرتغالی ها از دلمشغولی وی برای مبارزه با عثمانی ها در شمال غرب کشور
استفاده کرده و در آب های خلیج فارس اعلام موجودیت کردند. استعمارگران پس
از آنکه بخش هایی از جزایر خلیج فارس را به اشغال خود درآوردند قلعه هایی
ساختند که امروز بخشی از آنها به دست ما رسیده است. در میان این مجموعه
قلعه در جنوب ایران، قلعه های پرتغالی در هرمز، قشم و چابهار از بقیه
معروف تر هستند.
قلعه پرتغالی ها در قشم در انتهای شمال شرقی جزیره واقع است. این قلعه
دو حصار و برج هایی در چهارگوش دارد. در پشت حصار بیرونی قلعه، خندقی وجود
داشته که اینک پر شده است. دیوار سازی قلعه با سنگ های مرجانی و سنگ لاشه
و ملات گچ و ساروج به شکل بناهای عهد ساسانی انجام گرفته است. در میان
خرابه های قلعه هنوز هم تعدادی لوله زنگ زده توپ وجود دارد، که چهار لوله
از این لوله ها را در اطراف در ورودی پاسگاه های قدیمی شهر قشم و لافت نصب
کرده اند و چند لوله توپ دیگر نیز به بندر لنگه حمل شده است.
این قلعه در سال ۱۵۰۷ میلادی به فرمان «آلفونسو آلفوکرک» دریانورد پرتغالی
در جزیره قشم احداث شد. قلعه قشم با مساحتی بیش از دو هزارمترمربع از سنگ
های آهکی و گچی با ملات ساروج محلی ساخته شده و طی یک قرن چندین بار
استحکام بخشی یافته است. این دژ راست گوشه است. چهاربرج در چهارگوشه و
بازوهایی بلند دارد که توپ و منجنیق ها روی پهنای آن مستقر می شده اند.
قلعه قشم کاربردی چون یک انبار بزرگ یا جای نگهداری مهمات و سلاح داشته که
در مواقع اضطراری به دیگر دژها کمک می رسانده است. قلعه پرتغالی ها یک
قلعه تدارکاتی بود که برای ارتباط با قلعه هرمز و رساندن تدارکات و خدمات
به این قلعه مرکزی در قشم ساخته شده بود. احسان یغمایی باستان شناس
پیشکسوت که سابقه کاوش و اقدامات باستانی بسیاری در حوزه آثار خلیج فارس
را در پرونده خود دارد، این قلعه را در سال ۷۸ از زیر خاک بیرون آورد. این
باستان شناس تا بهار ۱۳۷۹ در این قلعه به کاوش پرداخت. در آبان ۱۳۸۷ نیز
در پی حفاری های شرکت برق در محدوده ۵۰۰ متری قلعه پرتغالی ها، تونل قدیمی
متصل به این قلعه در شهر قشم، کشف شد.
این تونل که به قلعه پرتغالی ها متصل است، راه فرار فرماندهان و نیروهای
نظامی پرتغالی و همچنین مکان نگهداری مهمات نظامی آنان بود. این تونل تا
محدوده میدان سعدی شهر قشم به طول حدود سه کیلومتر، ادامه دارد. گفته می
شود این تونل براساس برخی روایات از قلعه پرتغالی ها در شهر قشم تا غارهای
خربس (در ۱۵کیلومتری جنوب شهر قشم) نیز ادامه دارد. در زمستان سال ۸۹
اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سازمان منطقه آزاد قشم ساماندهی
قلعه پرتغالی ها در شهر قشم را انجام داد. بر این اساس عملیات پاکسازی
محیط داخل و پیرامونی قلعه پرتغالی های شهر قشم با لایروبی چاه و آب
انبارهای مختلف و جمع آوری زباله ها انجام شد و همچنین بخش های تخریب شده و
استحکام بخشی قسمت های مرمت شده آن نیز انجام گرفت. همچنین در این پروژه
نصب تابلوهای راهنما و در ورودی قلعه و نورپردازی برای این اثر تاریخی
انجام شد.
منبع: سایت ایران ویج (فروغ صادقی)
چاهکو 
رزمایش گردان های الی بیت المقدس در میناب
پکاره