تعریف المثل: مثل عبارت از یک مفهوم اخلاقی ست که در لفافه ی یک داستان توصیف شود . و امثال وحکم، عصاره ی فرهنگ ملی و سرآمد حکمت باستانی است که در عبارتی موجز و به تعبیر حافظ « به لفظ اندک و معنی بسیار» آداب، منش و فطرت یک ملت را نشان می دهد.ضرب المثل ها ، از دل جامعه برخاسته و لاجرم در دل گویشوران می نشیند . به همین دلیل ، یکی از آرایه های معنوی در ادب پارسی « ارسال المثل » یا « استعاره های تمثیلی » است و آن توسل شاعر یا نویسنده به امثال سائره یا کلمات قصاری ست که به سبب روانی الفاظ و روشنی مفاهیم و معانی ، در ذهن مخاطبان خوش نشسته باشند و در گفتمان های گفتاری و نوشتاری به کار روند .
ـ یزد دورن ول گز دو نین yazd duren vaLqaz dur nin
معنی: شهر یزد دور است ولی درخت گز که دور نیست .
گفته اند که در دوران گذشته شخصی در بین روستائیان لاف می زد که پدرم به شهر یزد سفر کرده و در آنجا از روی صد درخت گز پریده است. حاضران گفتند برو پدرت را بیاور تا همان کار را در اینجا انجام بدهد ؛ چرا که اگر شهر یزد دور است اما درخت گز که در دسترس است .
این ضرب المثل در مقام پاسخ به افراد لاف زن و یاوه گو کاربرد دارد .
ـ اگه نمکه انگشتی بسه ?aqa nemeka ?anqoŠti basa
معنی : اگر نمک بود همان مقدار کمی که خوردم کافی بود .
گفته اند که شبی دزدی به خانه ای رفت و وسایل خانه را جمع کرد اما هنگامی که قصد رفتن کرد چشمش به گرد سفیدی افتاد ، نزدیک شد و قدری چشید تا بداند چیست ، و چون دانست که نمک است هرچه را برداشته بود به جای خود برگرداند و گفت : من نمک صاحب خانه را خورده ام و نمک خورده او شده ام ، پس جایز نیست که چیزی از خانه او بدزدم .
جایگاه زن در ضرب المثل های هرمزگان
ـ * زنی خوبن که نون اکنت / آتش تو کودن بون اکنت
zani xoben ke non ?akont âtŠ tu kudon bon ?akont
معنی : زنی خوب است که خودش در آتشدان ، آتش را روشن می کند و نان می پزد .
مفهوم عامیانه : زن خانه دار خوب است .
ـ * زن بیوه بکن که مال داره / شب و نیمه شبی چنگال داره
zane bive bokon ke mâl dârad Šab o nime Šabi canqal dârad
معنی : با زن بیوه ازدواج کن که مال و دارایی دارد و در خانه اش همیشه ، چنگال (نوعی شیرینی ) هست .
مفهوم عامیانه : زن بیوه مال و تجربه دارد .
ـ * دلم خوشن که زن بگم / پاپتی دنبال سغم
delom xaŠen ke zane baqom pâpati donbale sayom
معنی: به آن دل خوش کرده ام که همسر ارباب و شخص ثروتمندی هستم، اما با پای برهنه به دنبال سگ ها می دوم .
مفهوم عامیانه : کسی را می گوید که در تصور دیگران خوشبخت است اما زندگی نابسامانی دارد .
جایگاه مرد در ضرب المثل های هرمزگان
ـ * مرد مگه خودی تجک ببوت mard maqa x odi teck babut
معنی: انسان مگر خودش از کارش شرمنده باشد و پشیمان شود که با حرف و نصیحت خوب نمی شود .
مفهوم عامیانه : کسی که خودش جوهره ی خوب شدن را نداشته باشد واز کارهای خود که برخلاف اجتماع و عرف است دست بر نمی دارد .
ـ * مرد دو زنی شو تو مسجد اخووت . marde do zani Šeuve tu mascd ?axuvet
معنی: مردهایی که دو زن دارند ، شب ها در مسجد می خوابند .
مفهوم عامیانه : مردهایی که دو زن دارند همیشه سرگردانند .
ـ * مرد کور ا خدا دو چهم بشتری ناوا marde kur?a xodâ do cehm beŠteri nâvât
معنی: انسانی که کور باشد از خداوند دو چشم بیشتر نمی خواهد .
مفهوم عامیانه : انسان اگر قانع باشد به اندازه ی نیاز و احتیاج خود مسائل را طلب می کند .
ـ * مرد فخیر ا رو اشتر سغی اگنت . marde faxir ?e ru ?Štur sayi ?qent
معنی : مرد فقیر ، روی شتر هم که بنشیند ، سگ او را گاز می گیرد .
مفهوم عامیانه : مرد فقیر بدشانس است .
جایگاه عروس در ضرب المثل های هرمزگان
ـ * گووه که ممی تعریفی بکنت لایق دم بشکیشن
quvoh ke momi tarifi bokont layeke dam boŠki Šen
معنی : دختری (عروس) که مادرش از او تعریف و تمجید کند ، لایق منزل پدرش است .
مفهوم عامیانه : با عروسی که مادرش از او تعریف می کند نباید ازدواج کرد .
ـ * گووه ما خودی کورن بهنیشن که خز لغتی زدی .
معنی : عروس ما خودش از اول کور بود ولی بهانه آورده اند که لگد خر چشم او را کور کرده است .
مفهوم عامیانه : دنبال بهانه جویی هستند و بیخود گناه خود را گردن دیگران می اندازند .
ـ * هنو پی دومار خبری نین / پی گووه هویج اکوتید نن
معنی : هنوز در منزل داماد خبری نیست در منزل عروس هویج می کوبند .
مفهوم عامیانه : فامیل های عروس عجول و دست پاچه هستند و کمی هم طمع کار .
جایگاه پسر و دختر در ضرب المثل های هرمزگان
ـ * هر جا که دحتن ، خونه ی ممی سوحتن
معنی : هرجایی که دختر است خانه ی مادرش سوخته است .
مفهوم عامیانه : شوهر دادن دخترها کار سختی است .
ـ * دحتی که جونن ا براری پیدان .
معنی: دختری که زیباست از برادرش معلوم می شود .
مفهوم عامیانه : در قدیم به علت اینکه در میناب ، دیدن دختر برای اتخاب همسر به همسری آسان نبوده ، گاه با دیدن برادرش پی به زیبایی خواهرش می بردند .
ـ * اسب جون ا طویله رد نابوت و دخت جون ا قبیله
معنی : اسب خوب را کسی نمی فروشد و دختر زیبا نیز در قبیله و فامیل خودشان خواهان دارد .
مفهوم عامیانه : اسب خوب و دختر زیبا ، خواهندگان زیادی دارد .
ـ * چوکن نه گازین ، ممون نه خونه ی قاضین .
معنی : پسر بچه ها در حال بازی کردن هستند ولی مادرهایشان در خانه ی قاضی .
مفهوم عامیانه : مادران از نادانی و بی توجهی پسران سوء استفاده می کنند .
ـ * چوک مدی یکی ات دی همت دی
معنی : پسرهای محمد را اگر یکی دیدی ، حساب کن همه ی آنها را دیده ای .
مفهوم عامیانه : شباهت چیزی را می رساند .
جایگاه اصل و نسب در ضرب المثل های هرمزگان
ـ * اگر اطلسی کنی ، کانی بپوشی که دخت گرگا فروشی .
معنی: اگر پیراهن اطلس و گرانبهایی بپوشی باز هم تو دختر سبزی فروش هستی .
مفهوم عامیانه : اصل و نسب انسان به خود او وابسته است نه به لباسش .
برابر فارسی : اگر اطلس کنی کمخا بپوشی همان سبد به سر ، سبزی فروشی
نظیر : اگر زری بپوشی ، اگر کمخا بپوشی ، همان کنگر فروشی
اشاره به عدم نجابت و اصالت خانوادگی دارد ، که با لباس و تغییر وضع ظاهری ترمیم نمی شود و مثال عربی است که : لا اصل له و لافصل « نه اصل و حسب و نسب درستی دارد و نه زبان گویا و برنده »
ـ * اگه کورن که دحت ریسن
معنی : اگر نابیناست ولی دختر آقا زاده است .
مفهوم عامیانه : دارای اصل و نسب است .
جایگاه کار کردن در ضرب المثل های هرمزگان
ـ * بکن کار و مشو محتاج خویشان / که مردن به بود از طعن ایشان
معنی : برو کار کن تا محتاج خویشاوندان نشوی ، چراکه مردن بهتر از محتاج آنها بودن است .
مفهوم عامیانه : کار کردن بسیار خوب است .
ـ * وقت گرده چهمون کچلو پرده درده / وقت کار و بارن کچلو سر کنارن
معنی : تا نان وجود دارد ، چشمان کچل دوخته به نان است ولی وقت کار که می رسد کچل را نمی بینی .
مفهوم عامیانه : کچل فرد تن پرور و آسایش طلبی است و اصلا کار نمی کند .
نمونه ای از ضرب المثل های رایج در هرمزگان
ـ * ا دست لولی کس خرده آهن ناچینت
معنی : از دست لولی کسی خرده آهن جمع نمی کند .
مفهوم عامیانه : از دست فرد خسیس چیزی گیر آدم نمی آید .
ـ * تا باغ ثمری هه باغپون دوری ا چرخت .
معنی : تا هنگامی که باغ میوه دارد باغبان دورش می چرخد .
مفهوم عامیانه : تا وقتی که سود و منفعتی از جانب تو به من می رسد من دوست تو هستم .
ـ * ا نخورده و نبرده بگری درد گرده .
معنی : هنوز چیزی نخورده و لی کلیه درد گرفته است .
مفهوم عامیانه : هنوز کاری انجام نداده ولی با مشکلات زیادی روبرو شده است .
ـ * خار خوبن سر مغ خودی تیز ببوت .
معنی : چه خوب است که تیغ نخل به خودی خود تیز باشد .
مفهوم عامیانه : انسان باید ذاتا جوهره ی چیزی را داشته باشد .
ـ * فلانی باری بار باغدارن
معنی : فلانی زحمتش به دوش دیگران است .
مفهوم عامیانه : فلانی همه ی کارهایش به عهده ی دیگران است و از سختی آن خبر ندارد .
ـ * فلانی مثل دار رکی پوشن
معنی : فلانی مانند چوب لباس ، رنگارنگ است .
مفهوم عامیانه : فلانی خیلی به سر وضع ظاهری اش می رسد و ادعای کلاس دارد .
ـ * سغ کن سغ مم دادی
معنی : سگ کیه ، سگ مادر داد محمد
مفهوم عامیانه : کنایه از انسان بی قدر و منزلت است .
خار خوبن سر مغ خودي تيز ببوت
(xār xoben sar moq xowdi tize bobut)
معني: چه خوب است كه تيغ نخل به خودي خود تيز باشد.
مفهوم عاميانه: انسان بايد ذاتا جوهر ه چيزي ر ا داشته باشد.
فلاني باري بار باغدارن
(felāni bāri bāra bāq dāren)
مفهوم عاميانه: فلاني همه كارهايش به عهده ديگران است و خود از سختي آن خبر ندارد.
- فلاني مثل دار ركي پوشن
(felani mesle dāre raki povšen)
مفهو م عاميانه: فلاني خيلي به سر و وضع ظاهري اش مي رسد و ادعاي كلاس مي كند.
- سغ كن سغ مم دادي
(saqe ken saqe mom dādi)
معني: سگ كيه ، سگ مادر داد محمد
مفهوم عاميانه: كنايه از انسان بي قدر و منزلت است.
-كرش (قُرش) چه بدنت كدر (قدر) هو و نمك
(koroš če bodont kadre how -o- nemek)
معني: قرش قدر آب و نمك ر ا نمي داند.
مفهوم عاميانه: كنايه از اين كه هر فردي ارزش چيزها ر ا نمي داند.
-گيرغ دور چربي اگردت
(qireq dore čarbi aqardet)
معني: مورچه ها به دنبال چربي هستند.
مفهوم عاميانه: كنايه از افرادي كه به دنبال سود و منافع هستند و با افراد مرفه رابطه دوستي برقرار مي كنند.
جهله ساز جهله اي نين كربه ساز كربه اي نين
(jahlasāz jahleye nin karbasāz karbayenin)
مفهوم عاميانه: كوزه ساز و آفتابه ساز خودشان اين وسايل ر ا ندارند.
نتیجه گیری :
هر مثلی را حکمتی است و در آن منطقی نهفته است، مثل ها به مثابه گنجینه هایی گرانبها و ارزشمند هستند که از نیاکان باقی مانده است، مطالعه ضرب المثل ها به ما نشان می دهد که نیکان ما چگونه می اندیشیدند و در خصوص رویدادهای مختلف چگونه فکر می کردند. ارزش های مثبت و منفی آن ها چگونه بوده وباورهای آنان نسبت به جامعه چگونه بوده است؛ و مروری بر ادبیات شفاهی ما بویژه در حوزه ضرب المثل ها نشان می دهد که نیاکان ما نیز نسبت به این مقوله بسیار مهم ، صریح و ظریف عمل کرده اند ، و ضرب المثل های متنوع و زیبایی که هر کدام از آن ها دنیایی از تجربه را در دل خود پنهان داشته اند را به طور بسیار ماهرانه به نسل های بعد منتقل کرده اند.
نویسنده: سهراب سعیدی
رزمایش گردان های الی بیت المقدس در میناب 
نظر سنجی
پکاره